Президент Администрацияси «Оммавий ахборот воситалари тўғрисида»ги қонун лойиҳасининг тўлдирилган шакли билан таништирди.
Қонун лойиҳаси 2022-йилнинг 28-сентабирда умумхалқ муҳокамасига қўйилган. Ўшанда ҳуқуқ ҳимоячилари қонун лойиҳаси сўз эркинлигини чеклайди деб таъкидлашган. Қонун лойиҳасининг фуқаролар томонидан фаол муҳокамаси фонида 7 декабрь куни президент Садир Жапаров ишчи гуруҳ тузиб, қонунни тўлиқлаб ишлаб чиқишни топширган – охири қонун қайтадан ишлаб чиқилди.
Бироқ «Медиа Полиcи Институти» жамоат фонди киргизилган янги ўзгаришларни таҳлил қилиб чиқиб, давлат ўзининг янги тузатишлари билан блогерлар устидан назоратни қандай кучайтиришни режалаштираётганини айтиб берди.
Қандай тузатишлар таклиф қилинмоқда?
Жамғарма ҳуқуқ ҳимоячиларига кўра, қайта кўриб чиқилган қонун лойиҳаси машҳур блогерларни рўйхатдан ўтишга мажбур қилади ва уларга ОАВ каби мажбуриятларни юклайди.
«Ташаббускор блогларни оммавий ахборот воситаларининг бир тури сифатида тан олишни таклиф қилмоқда. Блог - бу ҳар ойда 5 минг нафар фойдаланувчи ўқиши мумкин бўлган «ахборот, маълумотли, таҳлилий, кўнгилочар ва бошқа материаллар»ни ўз ичига олган ҳар қандай саҳифа. Давлат ҳам блоглар реестрини жорий қилмоқчи», - дейди ҳуқуқ ҳимоячилари.
Ўзгартишларга кўра, фақат 100 дан кам тиражли газета ва журналлар, таълим муассасалари, корхоналар, давлат органлари ва бошқаларнинг радио ва телекўрсатувлари давлат рўйхатидан ўтказишдан озод қилинади. 5 минг ижтимоий тармоқ фойдаланувчиси бўлган фойдаланувчилар Адлия вазирлигида оммавий ахборот воситалари сифатида рўйхатдан ўтишлари шарт, акс ҳолда улар ўз блогларини юритиш ҳуқуқидан маҳрум бўлишади.
Ташаббусчи блогерларга қуйидаги ҳуқуқларни беришга қарор қилди: жамиятда мавжуд бўлган маълумотларни эркин излаш, олиш, бериш ва тарқатиш, ўз саҳифасида шахсий фикр билдириш ҳамда ўз баҳосини бериш, ўз саҳифасида пуллик асосда реклама жойлаштириш. Аслида, буларнинг барчаси Конституцияда кафолатланган.
Ташаббусчи блогерлар ўз саҳифаларида шахсий маълумотларини ҳам жойлаштиришлари керак, деб ҳисоблайди: Исм, туғилган йил/сана, алоқа рақами ёки электрон почта. Ҳуқуқ фаолларининг айтишича, бу талаб интернетдаги шахсий дахлсизлик ҳуқуқини бузади.
Ташаббусчи блоггерларга маълум турдаги маълумотларни тарқатишни тақиқлайди. Блоггер ўзи эълон қилган маълумотларнинг ишончлилигини текшириши, агар ишончли бўлмаса, уни дарҳол ўчириб ташлаши керак.
Бироқ, ишончсиз маълумотлар билан боғлиқ барча масалалар суд орқали ҳал қилиниши мумкин.
Бундан ташқари, қонунга мувофиқ, тарқатилиши мумкин бўлмаган маълумотлар турлари мавжуд бўлиб, уларни тарқатиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Улар: терроризмга очиқ чақирув, оммавий тартибсизлик, ҳокимиятни эгаллаб олиш, уруш ташвиқоти; ирқий, этник, миллий, диний ёки минтақавий низоларни қўзғатиш, экстремистик материалларни тарқатиш.
«Таклиф этилаётган қонун лойиҳасида давлат блогерларни оммавий ахборот воситаларига тенглаштириб, уларга бутун бир таҳририят масъулиятини юклашни таклиф қилмоқда. Бу, албатта, демократик жамият учун керак эмас», деб таъкидлади ҳуқуқ ҳимоячилари.
ОАВ ҳақидаги қонун лойиҳаси
Президент маъмурияти 2022-йилнинг сентябрида «Оммавий ахборот воситалари тўғрисида»ги қонун лойиҳасини ишлаб чиқиб жамоат муҳокамасига чиқарган.
Агар ҳужжат маъқулланса, Қирғизистонда фаолият юритаётган оммавий ахборот воситалари қайта рўйхатдан ўтишга (ёки рўйхатдан ўтишга) бор-йўғи икки ой вақт олади. 2023-йилнинг 1 июнигача қайта рўйхатдан ўтишга (ёки қайд этилишга) улгурмаган нашрлар фаолияти автоматик тарзда тугатилади.
Қонун лойиҳасининг асосли эслатмасида президент маъмурияти ОАВ ҳақидаги амалдаги қонун «маънавий жиҳатдан эскиргани», янги қонуннинг мақсади эса «бўшлиқлар»ни бартараф этиб, «ОАВни рақамли телекоммуникация тармоқларида, жумладан “интеренет” тармоқларида тартибга солишни бошлашни» мақсади қилади дейди.
Амалдаги қонун 30 йил аввал қабул қилингани рост. Аммо, Медиа Полиcи институти экспертларининг фикрича, янги қонун лойиҳасининг пайдо бўлиши ҳозиргисининг эскирганлиги билан боғлиқ эмас. Экспертлар президент маъмурияти янги қонун ёрдами билан «ҳозирги ҳукуматга ёқмаган веб-сайтларни йўқ қилмоқчи» деб ҳисоблашади.
«Адилет» юридик клиникаси ҳам янги қонун лойиҳаси мамлакатга «ОАВнинг ишига аралашишга ва уни тартибга солишга асоссиз кенг имкониятлар беради» деган хулосага келган. Ҳуқуқшуносларнинг фикрича, қонун лойиҳасининг ушбу варианти «ҳар қандай демократик жамиятнинг ажралмас қисми бўлган фикр плюрализмига қарши қатъий тақиқларни ўрнатишга» қаратилган.
Бундан ташқари «Клооп» лойиҳани ўрганиб чиқиб, у Россиянинг оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги «аждарҳодек» қонуни билан 95% бир хил эканига амин бўлди. Ҳатто айни пайтда ундан ҳам қаттиқроқ деб ишонади!
