Ҳисоб палатаси «Кумтор» компаниясининг 2021-йилнинг май ойидан 2022-йилнинг июнь ойига қадар бўлган фаолиятини аудит ҳисоботини эълон қилди. Унда компания «Буюк кўчманлар мероси» миллий холдингига 1,9 млн доллар сарфлангани айтилади.
Маблағ бўлиш қарорини компаниянинг ўша вақтдаги ташқи бошқарувчиси, ҳозирда қамоқда ўтирган Тенгиз Болтурук қабул қилган.
Ҳисоботга кўра, ажратилган 1,9 млн долларнинг кўп қисми мутахассисларнинг маошига кетган:
- чет эллик ходимларнинг маошига — 1,148 млн доллар;
- маҳаллий ходимларга — 407 минг доллар;
- келишув асосида ишлаганларга — 175,8 минг доллар;
- офиснинг ижраси, мебел ва материалларга — 130 минг долларга яқин сарфланган.
«Буюк кўчманлар мероси» 2021-йилнинг 14-декабрида тузилган. Халқаро тажриба билан ер ости бойликларидан фойдаланиш ҳамда унга алоқадор иқтисодий тармоқлардаги лойиҳаларни амалга ошириш учун давлат ресурсларини максимал турда тўплашга лаёқатли йирик интеграцияланган структурани тузиш холдингнинг асосий мақсади бўлган. Бироқ 2022-йилнинг декабрида холдинг тарқатилиши, бунинг учун 700 млн сом талаб қилиниши маълум бўлган.
Ҳисоб палатасининг ҳисоботида, шунингдек, миллий холдинг «Қумтор» ҳисобидан 32 та лойиҳани амалга ошириши айтилган. «Аврора» санаторийсини модернизация қилиш, қадоқланган тоза сув, Қоракўлдаги аэропортни реконструкция қилиш, «Каприз» тоғ-чанғи меҳмонхонасини модернизация қилиш, беш юлдузли замонавий меҳмонхона, мармар заводи қурилиши шулар жумласидандир.
«Лойиҳалар шу кунгача амалга оширилмаган ва бунинг натижасида юзага келган харажатлар «КГК» ва ягона акциядор «Қирғизалтин»нинг молиявий фаолиятига салбий таъсир кўрсатган», дейилади хабарда.
Ҳисоб палатаси давлат органларига «Улуу Кокҳмндин Мурас» миллий холдинги томонидан «Қирғизалтин» ва «Қумтор» билан биргаликда бошланган лойиҳаларни келгусида амалга ошириш мақсадга мувофиқлигини кўриб чиқишни тавсия қилди.
Шунингдек, «Қумтор»га «Буюк кўчманчилар мероси»ни молиялаштиришни тўхтатиш ва сарфланган харажатларни қоплаш чораларини кўриш тавсия этилди.
«Кумтор»даги ташқи бошқарув ва компания етакчиларининг қўлга олиниши
2021-йилнинг 17-майида қирғиз ҳукумати «Кумтор»га ташқи бошқарув киргизган. Ҳукумат конни Канаданинг Centerra Gold Inc ишлатаётгани «маҳаллийларнинг соғлиғига, ҳаётига ва экологияга хавф туғдиради» деб сабаб келтирган.
Ўшанда «Кумтор»нинг вақтинча ташқи бошқарувчиси бўлиб Тенгиз Болтурук тайинланган. Бунга жавобан Centerra Қирғизистон ҳукумати «кондаги назорати деярлик тўлиғи билан тортиб олди» деб Болтурукни, кейинчалик Қирғизистоннинг ҳукуматини ҳам судга берган.
2022-йилнинг 29-июлида мамлакат ҳукумати «Кумтор» тўлиғи билан Қирғизистонга ўтганини билдирган. Вазирлар маҳкамасининг етакчиси Ақилбек Жапаровнинг айтишича, шу билан қирғиз томон Канаданинг Centerra Gold Inc. билан «Кумтор» лойиҳаси бўйича икки айри йўлга тушган.
Қирғизистон билан Centerra’нинг ўртасидаги келишувга кўра, Қирғизистон томони 11 миллион доллар дивиденд, шунингдек, бир марталик тўлов сифатида 50 миллион доллар олади. Шунингдек, қиймати қарийб 53 миллион доллар бўлган Қумтор кони бўйича рекультивациялаш ҳолатини яхшилаш жамғармаси ҳам мамлакат бошқарувига ўтказилмоқда.
Бунинг эвазига Қирғизистон 2022 йил 4 апрелгача умумий қиймати 777 миллион доллар (978 миллион Канада доллари) бўлган Centerra’даи 26,1 фоиз улушидан воз кечади. 24 август куни эса вазирлар маҳкамаси Болтурук «Қумтор»нинг ташқи бошқарувидан четлаштирилгани ҳақида хабар берган. Бу Ҳисоб палатаси кон фаолиятида молиявий қоидабузарликларни аниқлаганидан кейин бўлган.
Шунга қарамай, Болтурук «Буюк кўчманлар мероси» миллий холдингининг етакчиси бўйича қолган. У бу хизматга 14-февралда келган. Бироқ 2022-йилнинг декабрида холдинг тарқатилиши маълум бўлган.
Ўтган йилнинг 13-сентябрида Бош прокуратура Қумтўр конини ишлатган «Кумтор Голд Компани»нинг ишини текширишнинг натижасида уч жиноий иш қўзғалганини хабар қилган. Компания мамлакатга 1 млрд долларга яқин зарар келтиргани айтилган.
Ўша куннинг тунида Бош прокуратуранинг Тергов бошқармаси «Кумтор Голд Компани» ЁАЖнинг собиқ ташқи бошқарувчиси ва «Буюк кўчманлар мероси» миллий холдингининг бошчиси Тенгиз Болтурукни қўлга олган.
Шу билан бирга таъминот бўйича мутахассис Айша-Гул Фронтбек қизи Жаналиева билан молия бошқармасининг етакчиси Риспек Токтогулов қўлга олинган.
Ҳозир «Кумтор Голд Компани»ни Алмаз Бариктабасов бошқаради.
