«Адилет» юридик клиникаси ҳуқуқшунослари «Оммавий ахборот воситалари тўғрисида»ги қонун лойиҳаси таҳлилини эълон қилди.
Ҳужжат президент маъмурияти томонидан ишлаб чиқилган, сентябрь ойи охирида жамоатчилик муҳокамасига чиқарилган. Унда Жапаров маъмурияти ОАВ тўғрисидаги амалдаги қонунни ўзгартиришни таклиф қилиб, у замонавий реал жамият талабларига жавоб бермай «маънавий жиҳатдан эскирган» деб ҳисоблайди.
Ҳуқуқшуносларнинг фикрича, қонун лойиҳасида «инсон ҳуқуқларини сўз эркинлигининг кафолатининг ноқонуний ва йўл қўйилмайдиган чеклашларнинг жиддий хавфлари» мавжуд.
«Қонун лойиҳасининг айрим қоидалари мустақил ОАВ ва журналистлар, жумладан, хорижий ОАВнинг эркин фаолиятига таҳдид солади ҳамда давлатга ОАВ фаолиятини назорат қилиш ва унга аралашиш учун асоссиз имконият яратиб берилган», — дея таъкидлашди ташкилотдан.
Мутахассислар қонун лойиҳасида «чеклаш ва тақиқларнинг жуда ноаниқ матни» мавжуд бўлиб, унда турли асослар бўйича талаблар киритиш таклиф этилмоқда. Улар сақланиб қолмаса ОАВ йўқолиб кетиши мумкин деб ҳисоблашади. Уларга кўра, оммавий ахборот воситаларини рўйхатдан ўтказиш янада мураккаблашади, қонун лойиҳасида таклиф этилаётган нормалар сўз эркинлигини чеклашга қаратилган.
Шундай қилиб, ҳужжат хорижий жисмоний ва юридик шахслар ҳамда фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан ОАВ ташкил этишни тақиқлайди. Ҳуқуқшунослар бу «инсон ҳуқуқларининг рухсат этилган чегараларидан ошиб кетади, чунки демократик жамиятда бундай чегарага объектив эҳтиёж йўқ» дея таъкидлашади
Шунингдек, қонун лойиҳасида хорижий ОАВ ва мухбирлар ваколатли давлат органлари томонидан аккредитациядан ўтгандан кейингина Қирғизистонда ишлаши мумкинлиги кўрсатилган. Юридик клиника бу вазирлар маҳкамаси Қирғизистонда ишлашга рухсат берилган хориж ОАВларигина эркин кириш имкониятини олади деб ҳисоблайди.
«Давлат фақат ҳукумат амалдорларининг манфаати учун мос келмайдиган ҳар қандай маълумот тарқатилишининг олдини олиш мақсадида цензура ўрнатишга ҳаракат қилинмоқда», — дейди улар.
Шу билан бирга, таҳлилда қонун лойиҳаси ОАВ фаолиятига чеклов ва тақиқлар киритиш таклиф қилинган, уларнинг айримларида «жуда тушунарсиз сўзлар» мавжуд бўлиб, бу орқали мансабдор шахсларга ўз мансабларини суиистеъмол қилишлари учун қулай шарт-шароит яратилиши айтилади.
Бундан ташқари, ҳуқуқшуносларнинг фикрича, рўйхатга олиш органларига тақдим этиладиган маълумотларнинг кўпайиши муносабати билан ОАВни рўйхатдан ўтказиш ва қайта рўйхатдан ўтказиш тартиб-таомиллари қийинлашади.
Шундай қилиб, қуйидагилар ҳақида хабар бериш керак:
- нашрнинг тахминий мавзуси (ёки) мутахассислиги;
- нашрларнинг даврийлиги, ОАВнинг максимал ҳажми;
- молиявий манбасини;
- ариза берувчи бошқа ОАВнинг таъсисчиси, эгаси, (таҳририят) бош муҳаррири, ношири ёки тарқатувчиси.
Шунингдек, адвокатлар қисқа муддатда парламент қонунни кўриб чиқишлари, қабул қилишлари керак, вазирлар маҳкамаси эса зарур ўзгартиришлар киритиши зарур. ОАВ эса уларни рўйхатдан ўтказиш ёки қайта рўйхатдан ўтказиш зарурлигига эътибор қаратди. Уларнинг фикрича, бу президент маъмурияти қонун лойиҳасини имкон қадар тезроқ қабул қилиш ниятида эканлигини кўрсатади.
Шундай қилиб, қонун лойиҳаси парламентга 29 октябрдан кечиктирмай келиши керак. Агар қонун қабул қилинса, 2023 йил 1 апрелдан кучга киради.
Шу билан ОАВ фаолиятини тартибга солувчи қонунларни қайта кўриб чиқиш учун парламент ва бошқа давлат органларига беш ой муддат берилади. Нашрлар эса 2023 йил 1 июнгача, яъни икки ой олдин рўйхатдан ўтказилиши ёки қайта рўйхатдан ўтказилиши керак. Бундай қисқа вақт ичида айрим ОАВ тегишли тартиб-қоидалардан ўтишга улгурмай, ёпилиши мумкинлигини ҳуқуқшунослар эътироф этишади.
Аввалроқ “«Медиа Полиси Институту» президент маъмурияти томонидан ишлаб чиқилган «Оммавий ахборот воситалари ОАВ» тўғрисидаги қонун лойиҳасини танқид қилган эди. Унда ҳужжатни ишлаб чиқувчилар амалдаги ОАВ тўғрисидаги қонун «маънавий жиҳатдан эскирган», замонавий жамият эҳтиёжларига жавоб бермаслигини таъкидлади. Ҳуқуқшунос бу йўл билан президент маъмурияти ҳужжатнинг асл мақсадини яшириш учун «ёлғон фактлар билан бўрттириш» билан шуғулланмоқда деб ҳисоблашади.
Мутахассисларнинг фикрича, қонун лойиҳасидан кўзланган мақсадлардан бири — ҳозирги ҳукуматга ёқмайдиган веб-сайтларни йўқ қилишдир. Шунингдек, ҳуқуқшунослар таклиф этилаётган қонун лойиҳасидаги бир қатор қоидалар Россия қонун лойиҳаларидан кўчирилганлигини аниқлади.
Бош саҳифадаги иллюстрация тасвири: Татяна Зеленская.
