Бу йил Канн фестивалида Россиянинг «Ўқувчи» номли фильми намойиш қилиниб, у совринга сазовар бўлди. Kloop.kgнинг кино танқидчиси Азамат Ўмуралиев фильмни кўриб чиқди — у буни рус киноси бутун дунё муаммолари тўғрисида сўз қилган кам учрайдиган ҳодисалардан бири деб ҳисоблайди.
Калининград, Россиянинг ғарбидаги вилоят. Жанубда — Польша, шарқда ва шимолда — Литва. Германия ҳам унча узоқмас.
Батафсил, уч хонали уй. Қора футболкали ўсмир онасига қичқириб, қайта уни қучоқлайди. Орада — Қадим васиятдан ҳам парча келтиради.
Мактаб, ўн биринчи синфдаги биология дарси. Ўша ўсмир гориллани акс эттирган либосини кийиб олиб синфда сакраб юради — бу унинг Дарвин назарияси бўйича нотўғри дарсга нисбатан жавоби.
Кирилл Серебренниковнинг фильмидаги бош қаҳрамон — синфлардаги, Вениамин, тасодифан Библиянинг парчалари билан сўзлай бошлайди. Ўқитувчилар, тенгдошлари ва дин ходимлари билан талашиб-тортишиб, сувда сузиш бўйича паст дарсларга боришдан бош тортиб, бир оёғи иккинчисидан қисқа бўлган синфдошига сиғиниш орқали ёрдам беришга ҳаракат қилади.
Ҳаёлига биринчи келган фикрларга қарамай, «Ўқувчи» — жабрланган ўсмир тўғрисида эмас. Қандайдир қўзғолончи тўғрисида ҳам эмас. Унга ҳеч ким тегишмайди — аксинча, унга ҳеч ким тоқат қилолмайди. Боланинг атрофидагиларнинг кўпи ундан қўрқади.
«Ўқувчи» — провокатор ҳақидаги фильм. Вениамин кескин восита сифатида роль ўйнайди: у директор, ажрашган онаси ва синф раҳбаридан иборат гуруҳни очиб беришга ёрдам беради. Айтмоқчи, у синф раҳбари — Вениаминга қарши чиқишга бел боғлаган ягона қаҳрамон. Шунингдек, у — бесоқолбозларнинг ҳуқуқларини ва болаларни жинсий тарбиялашни ҳимоя қилган ягона либерал.
Бир қараганда, Серебренников фильми дин тўғрисида ёки ундан ҳам ёмони Россия турмуши тўғрисида айтилган гап бўлиб кўриниши мумкин. «Ўқувчи» бундай эмас — у бундан кенг.
Албатта, Вениаминнинг инқилобида диний матнларни ошкора батафсил тушунтиришдан келиб чиққан чуқур қўрқув мавзуси кўтарилган кайфиятлар учрайди. Насронийлик билан исломда кезиб юриб ўтириб Серебренниковнинг қаҳрамонларни қадимги тарбияга чақиришади — диний матнлар биринчи минг йилликда ёзилган, ундан бери кўп вақт ўтди. Биз бошқа дунёда яшаймиз. Бошқа қоидалар билан яшаймиз.
Бироқ бу «Ўқувчи» тегиб ўтган биргина кичик ташвиқот. Фильм қанча кенг масштабдаги — консерваторлар билан либералларнинг ўртасидаги можарога киришади. Керак бўлса. Республикачилар билан демократларнинг, катта ва кичик авлодлар орасидаги можаро.
Фильм ҳам мана шу текисликда ётган келишмовчиликни қўлга олади ва натижаси бундай — либераллар (америкалик демократлар — ёш авлод — бошқа тўғри келган яна қанлай синоним бўлса ҳам) доимо тепасида нур сочиб турган фаришталар эмас.
Вениаминнинг кескин сўзларини қаттиқ қабул қилган синф раҳбарининг жазаваси Буюк Британияда Брекзитдан кейин ва Америкада Трампдан кейин (ёки кичик россияда Алексей Навальныйдан кейин) бўлган келишмовчиликка оҳангдош.
«Ўқувчи» Британиянинг Евроиттифоқдан чиқиши бўйича референдумигача ва Трампнинг кутилмагандаги ғалабасигача ошкор бўлиб, бироқ атрофдаги пайдо бўла бошлаган кайфиятни ушлаб қолишга эришган. Либераллар томонидан либераллар учун тасвирга олинган Серебренниковнинг фильми жамиятдаги ҳозирги вақтда қутилиб кетолмайдиган дард ташҳисини қўйган. Агар сизлар адолатлиликни хоҳласангиз, унда унга авж олган ёнғин, қилич яланғочлаш билан эриша олмайсизлар. Тарихни ўқинглар.
Муаллиф: Азамат Омуралиев
