Хавфсизлик кенгаши котиби Марат Иманкулов 22 сентябрь куни қирғиз-тожик чегарасидаги можаро туфайли Қирғизистон Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти (КХШТ) низомини қайта кўриб чиқишни таклиф қилишини маълум қилди.
Масалан, Иманкуловнинг сўзларига кўра, Қирғизистон КХШТга аъзо давлатлар ўртасидаги барча муаммоларни фақат тинч йўл билан ҳал қилиш кераклиги масаласини кўтаришни режалаштирмоқда.
«Агар кимдир муаммони куч билан ҳал қилишга уринса, уни ташкилотдан четлаштиришни тавсия қиламиз. КХШТга аъзо бўлиш орқали ташқи таҳдидлардан ҳимояланишни кутар эканмиз, ташкилот ичида зиддиятга дуч келсак, унда бунинг нима кераги бор? Мамлакатларимиз аъзо давлатлар бир-бирига қарши куч ишлатиши мумкин бўлган жойларни олиб ташлаш учун КХШТ низомининг айрим қисмларини қайта кўриб чиқиш вақти келди», — дея ёзди Иманкуловнинг сўзларидан иқтибос келтирган 24.kg нашри
Иманкулов Қирғизистон чегара масалалари фақат тинч йўл билан ҳал қилиниши керак деган позицияга қатъий амал қилишини таъкидлади.
«Тожикистон бизга душман эмас, балки дўст давлат. Асрлар давомида яқин яшадик. Бу ерда тожик халқининг алоқаси йўқ. Улар ўша вазиятда олиб борилган сиёсат ва сиёсатчилар асиридир. Қирғизистонга нисбатан бу сиёсатни қайта кўриб чиқмагунимизча, ҳеч қандай яхши нарса бўлмайди, бундай можаролар такрорланаверади», — дея Economist.kg Иманкулов сўзларини иқтибос келтирди.
КХШТ таркибига Қирғизистон, Қозоғистон, Тожикистон, Арманистон, Беларус ва Россия киради. Ташкилотнинг асосий мақсади «тинчлик, халқаро ва минтақавий хавфсизлик ҳамда барқарорликни мустаҳкамлаш, ташкилотга аъзо давлатларнинг мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги ва суверенитетини жамоавий асосда ҳимоя қилиш»дир.
Шу билан бирга, Коллектив хавфсизлик тўғрисидаги битимда ташкилот аъзолари ўртасида қуролли тўқнашув содир бўлган тақдирда қандай чоралар кўриш кераклиги ҳақида механизм мавжуд эмас.
Масалан, 2021-йил апрел ва 2022-йил сентябрь ойларида Қирғизистон билан Тожикистон ўртасида иккита қуролли тўқнашув бўлганида КХШТ ҳеч қандай аниқ чора кўрмади, фақат ўт очишни тўхтатиш ва музокаралар олиб боришга чақирди.
КХШТ Бирлашган штаб бошлиғи Анатолий Сидоров Коллектив хавфсизлик тўғрисидаги битим низоларни сиёсий-дипломатик усуллар билан ҳал қилишга устувор аҳамият беришини таъкидлайди.
Қирғизистон билан Тожикистон ўртасидаги қуролли тўқнашув
14—17-сентябрь кунлари қирғиз-тожик чегарасида қуролли тўқнашув бўлган. Можарода Қирғизистон Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 20-сентябрь куни берган маълумотларига кўра, камида 59 киши ҳалок бўлган, 198 киши жароҳатланган. Тожикистон ТИВнинг расмий маълумотларига кўра, тўқнашувда 41 нафар Тожикистон фуқароси ҳалок бўлган ва 20 дан ортиқ киши жароҳатланган.
Отишма содир бўлган ҳудудда яшовчи 140 мингдан ортиқ одам ўз уйларини тарк этишга мажбур бўлди. Бир қанча қирғиз қишлоқларида юзлаб уйлар вайрон бўлган.
Қирғизистон расмийлари воқеани босқинчилик ҳаракати ва тожик томони уюштирган ҳарбий ҳужум деб атади. Тожикистон томони ҳам воқеани агрессия деб атаб, можарони авж олдиришда Қирғизистонни айбламоқда.
Қирғизистон билан Тожикистон ўртасидаги чегаранинг умумий узунлиги 972 км бўлиб, шундан атиги 600 километри келишилган.
Садир Жапаров 20-сентябрь куни БМТ Бош Ассамблеясининг 77-сессиясида сўзлаган нутқида Қирғизистонда «Тожикистон томонининг ўтган йиллар ва кечаги кунларда қилга ҳуқуқларига қарши биринчи бўлиб ҳужум қилган ҳаракатларига оид ҳужжатлаштирилган далиллар мавжуд», деди.
