14-сентябрдан Қирғизистон ва Тожикистоннинг чегарадош вилоятларида ҳарбий можаро бошланди. Ҳарбий тўқнашувларнинг асосийлари 16-сентябрь куни бўлиб ўтди. Ўша куни кечқурун икки давлат Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбарлари ҳарбий ҳаракатлар тўхтатилганини эълон қилди. Бироқ чегарага яқин ҳудудда отишма эртаси куни ҳам тўхтамади. 18 сентябрь куни кечга яқин Қирғизистон Чегара хизмати чегарадаги вазият барқарорлаша бошлаганини маълум қилди.
«Клооп» чегара ҳудудларидаги ҳарбий можаро ҳақида икки давлат ташқи сиёсий маҳкамалари томонидан қандай хабарлар тарқатилганини таҳлил қилди.
Қирғизистон ТИВи нима деди?
Қирғизистон Ташқи ишлар вазирлиги ўз баёнотида 18 сентябрь куни кечга яқин, Тожикистон ТИВи тарқатган баёнотига жавоб қатори эълон қилди.
Қирғизистон Ташқи ишлар вазирлиги 14 сентябрдан 17 сентябргача қирғиз-тожик чегарасида содир бўлган воқеаларни «Тожикистоннинг Қирғизистонга қарши олдиндан режалаштирилган қуролли босқинчилик ҳаракати» деб баҳолади.
«Тожикистон Республикаси БМТ Низоми ва бошқа халқаро ҳужжатларда назарда тутилган ҳудудий яхлитлик, давлат чегараларининг дахлсизлиги, халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этиш, куч ишлатмаслик ва куч билан таҳдид қилмаслик, шунингдек, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш каби асосий халқаро тамойилларни қўпол равишда бузган», — дейилади Қирғизистон ТИВ баёнотида.
ТИВ Қирғизистон Тожикистондан фарқли ўлароқ, «фақат мудофаа позициясида ҳаракат қилганини» таъкидлади.
«Қирғизистон Республикаси, Қирғизистоннинг ҳудудий яхлитлиги ва суверенитетига очиқдан-очиқ ҳужум қилган Тожикистон томонидан фарқли ўлароқ, бировнинг ҳудудини босиб олиш мақсадини кўзламади, фақат мудофаа позициясини эгаллади. Бу баёнотлар Тожикистоннинг Қирғизистонга нисбатан ҳудудий даъволари мавжудлигини яна бир бор тасдиқлайди», — дейилади Қирғизистон ТИВ баёнотида.
Шу билан бирга, вазирлик маълумотларига кўра, Тожикистон томони Боткен вилоятидаги Достук, Оқсой, Интернационал, Жаштик, Марказий, Арка ва Кулунду каби аҳоли пунктларини «қўлга олган».
«Тожикистон томонининг ноқонуний хатти-ҳаракатлари икки ва кўп томонлама келишувларга, мамлакатларимиз халқлари ўртасидаги яқин қўшничилик ва ўзаро ёрдам руҳига қарши тажовузкор ва беқарорлаштирувчи ҳаракатлар ҳисобланади», — дея таъкидлади Қирғизистон ТИВдан.
Ташқи сиёсат маҳкамаси Қирғизистон талабларини тинглади: Тожикистон томони Қирғизистон ҳудудига бостириб киришдан тийилиши, «чегара ҳудудларини эскалация қилиш»ни бас қилиши керак.
«Боткен вилоятининг Боткен ва Лайлак туманларидаги қирғиз-тожик давлат чегарасининг бутун периметри бўйлаб аҳоли пунктларига асоссиз ҳужум қилиб, Боткен шаҳрининг туман марказини ўққа тутган Тожикистон Республикасининг ноқонуний ва бузғунчи ҳаракатларига кескин норозилик билдирамиз (буни тасдиқловчи видеоматериаллар мавжуд) ”, - дея таъкидлади маҳкамадан.
Вазирлик Тожикистон томонининг қирғиз аскарларига қўйган барча айбловларини «масъулият ва айбни Қирғизистон зиммасига юклашга бемаъни уриниш» деб баҳолади. Қирғизистон ТИВи Тожикистон ваколатли органлари томонидан тақдим этилган маълумотлар ҳақиқатга тўғри келмаслигини таъкидлади.
«Қирғизистон томонида агрессия бошланганини, шунингдек, Қирғизистон ҳудудида Тожикистон ҳарбийлари томонидан содир этилган ваҳшийлик ва жиноятларни тасдиқловчи барча далиллар (фото ва видео материаллар) мавжуд. Агар керак бўлса, Қирғизистон томони буни далил сифатида кўрсатишга тайёр», — деди маҳкамадан.
Хулоса қилиб, ТИВ «тожик томон бошлаган вазият» Қирғизистондаги тинч аҳоли орасида катта йўқотишларга олиб келганини қўшимча қилди.
«Тожикистон томонининг ҳаракатлари давлатлараро йирик можаронинг бошланишига, шунингдек, бутун Марказий Осиё минтақасидаги вазиятнинг кескинлашувига олиб келиши мумкин», — дейилади ташқи сиёсат бўйича маҳкама баёнотида.
Тожикистон ТИВи нима деяпти?
Тожикистон ташқи сиёсат ташкилоти қуролли можароларни Қирғизистон бошлаганликда айбламоқда.
«Қирғизистон МХДҚ ва бошқа Қуролли кучлари кўмагида 14 сентябрь куни соат 07:15 ўтганда Тожикистонга қарши ҳеч қандай сабабсиз қуролли босқинчилик ҳаракатини амалга оширди», — дейилади муассаса хабарида.
Тожикистон томони «миномёт, пулемёт ва бошқа ўқотар қуроллардан фойдаланган ҳолда душманлик ҳаракатлари натижасида Тожикистоннинг икки аскари ҳалок бўлган»ини қўшимча қилишди.
«Провокацион ҳаракатлар билан бир қаторда Қирғизистон томонидан чегарадош туманларга оғир техника ва бошқа қўшимча кучлар жалб қилинди», — дейилади Тожикистон ТИВ хабарида.
Тожикистон Ташқи ишлар вазирлиги 16 сентябрь куни қирғиз аскарлари кескинликни юмшатиш ва қўшимча кучлар киритиш бўйича келишувларни бузган, Душанба чегара заставасига оғир қуроллардан ўт очганини қайд этади.
«Қирғизистон қўшинлари Исфара шаҳрининг Хўжаи Аъло, Қуммазор, Сурх, Сомониён, Кулканд ва Ғофуров туманидаги Овчи-Калъача Бобожон аҳоли пунктларига ҳарбий техникадан фойдаланган ҳолда ҳужум қилди. Хусусан, Исфара шаҳрининг Чорқишлоқ қишлоғининг аҳоли пунктлари БМП ва БТРдан оммавий ўққа тутилди», — дейилади Тожикистон ТИВда.
Тожикистон ТИВ Қирғизистон аскарлари Исфара шаҳрининг Чилгази маҳалласи Боғдори қишлоғига бостириб киргани, маҳаллий аҳолининг 16 уйини ёқиб юборган, талон-тарож қилинганини таъкидлади.
«Қирғизистон армияси мақсадли ҳужумга фуқаролик инфратузилма объектлари томонидан учради», — дейилади дипломатик ватан баёнотида.
Тожикистон ТИВ «тожик-қирғиз чегарасининг бутун ҳудудига қирғиз томони ўқ отган»ини даъво қилмоқда.
Тожикистон дипломатик идораси қирғиз томони «аҳоли пунктларини ўққа тутишда давом этиб» ўқ отишни тўхтатиш ва тинчлик музокараларини жонлантириш бўйича келишувларни бузганини таъкидлади.
«Умумий қабул қилинган инсонпарварлик тамойилларига зид ва халқаро гуманитар ҳуқуқ нормаларини бузган ҳолда Қирғизистон аскарлари Исфара шаҳридаги Зумрад маҳалласи Чорқишлоқ қишлоғида яраланган фуқароларни олиб кетаётган тез тиббий ёрдам машинасига зирҳли техникадан ўқ узди», — дейилади Тожикистон ТИВ баёнотида.
Тожикистон ТИВ маълумотларига кўра, 16 сентябрдаги ўқ отмаслик тўғрисидаги келишувдан кейин «қирғиз томони ҳужум чоғида жанговар вертолётлар ва ҳужумчи дронлардан фойдаланган».
У ерда учувчисиз учоқдан мактаб билан масжидга қилинган ҳужум натижасида камида 18 нафар тинч аҳоли ҳалок бўлгани таъкидланади. Тожикистон ТИВ 17 сентябрь куни Қирғизистон томони ўқ отмаслик келишувини яна бузиб, Тожикистон ҳудудини ўққа тутиш учун миномёт ва кўп сонли ракеталар ишлатганини қайд этди.
ТИВ буни «Тожикистонга нисбатан тажовуз ва провокацион ҳаракатлар» деб атади.
«Сўнгги кунларда қўшнисини «тажовузкор» қилиб кўрсатиш мақсадида Қирғизистон томони очиқ ёлғон ва бўҳтондан қўрқмай, Тожикистонга қарши ахборот кампаниясини олиб бормоқда, шу тариқа чегарада кескинликни қўзғатмоқда. 17 сентябрь куни аҳолига мурожаат қилар экан Қирғизистон президенти Тожикистон аҳолисига нисбатан «душман» сўзини ишлатган. Бу дўстлик ва қўшничилик руҳига тўғри келмайди», — дейилади Тожикистон ТИВ баёнотида.
Чегарадаги қуролли тўқнашув
Тожикистон билан чегарада отишма 14 сентябрь куни бошланган. 16 сентябрда эса кескинлашиб кетди.
Қирғизистон ФҲВдан Боткен вилоятининг бир неча қишлоқларидан 130 мингдан ортиқ одам эвакуация қилингани, Ўш вилоятининг Чон-Олай туманидан эса 5301 киши хавфсиз жойга кўчирилгани ҳақида хабар берди.
Қирғизистон МХДҚ раиси Камчибек Ташиев можаро натижасида қирғиз томондан қурбонлар «кўп» бўлганини билдирган. Унинг сўзларига кўра, уларнинг аксарияти - ҳарбийлардир.
Қирғизистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги дастлабки маълумотларга кўра 59 киши ҳалок бўлган, 144 киши жароҳатланганини маълум қилган.
Тожикистон ТИВнинг дастлабки маълумотларига кўра, Тожикистон томонида 30 дан ортиқ одам ҳалок бўлган, 20 дан ортиқ киши жароҳатланган.
Қирғизистон Чегара хизмати 18-сентябрь куни кечқурун чегарадаги вазият барқарорлашиши мумкин бўлган кескинлик ҳолатида эканлигини маълум қилди.
