Қирғизистонда баҳсга сабаб бўлган «Ноаниқ (ёлғон) маълумотлардан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун асосида Res Publica сайти блокланди. Бу ҳақда сайтнинг бош муҳаррири Замира Сидикова Фейсбукдаги саҳифасида ёзди.
Унинг айтишича, сайт «Манас» аэропортидаги контрабанда бўйича суриштирув эълон қилинганидан кейин блокланди.
«1992 йилдан бери Res Publica газетаси тарихида турли воқеалар бўлди. Бизни суд қилишди, қамашди, жарима солишди, лекин бу 2000-йилдан бери ишлаб келаётган сайтни блоклашмаган эди. Бу (сайтни блокланиши) “Ноаниқ (ёлғон) маълумотлардан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонун орқали амалга оширилди. Бу борада ваколат Маданият вазирлигига берилди. Шу пайтдан бошлаб сўз эркинлиги йўқ бўлди», —деб ёзди у.
Сидиқова Маданият вазирлиги сайти 2022-йил 15-июнь куни «Манас Менежмент» компаниясининг собиқ президенти Асан Токтасуновнинг аризасига кўра сайтни блоклаган. Токтосунов сайтнинг «Манас» аэропортига оид икки суриштирувида ўзи ҳақидаги ҳақиқатга тўғри келмаган маълумотлар берилганидан шикоят қилган.
«“Манас Менежмент компанияси” 1998 йилда “Манас”ни Марказий Осиёдаги энг йирик юк ўтказувчи транзит аэропортига айлантириш мақсадида ташкил этилган. “Манас Менежмент” ўз мақсадига эриша олмади. Бироқ, компания узоқ йиллар давомида аэропортда озиқ-овқат етказиб беришда монополия бўлиб келган. Авиакомпанияларнинг ҳеч нарса қила олмаслигидан фойдаланиб, компаниянинг ягона директори Асан Токтосунов 2007 йилдан бери бойиб бормоқда. Бизнесга оила, нуфузли дўстлар ва Оқ уй ҳимоячилари жалб қилинган», — деб ёзади Сидикова.
Сидиқова суриштирувда коррупция, контрабанда ва компания махинациялари тилга олинганини таъкидлади.
Унга кўра, 2019-йилда сайт мақолаларидан сўнг Токтасунов ишдан олинган. Ўшанда Токтасунов Res Publica газетаси билан судлашишга қарор қилган. 2021 йилда у коррупцияда иштирок этгани учун (тупуриш) судланган. У тергов билан ҳамкорлик қилиб, шунингдек, 200 минг доллар товон тўлаган.
«Аммо Маданият вазирлиги Токтасунов фойдасига қарор чиқарганида, буларнинг ҳаммаси қизиқтирмаган ўхшайди. Аввалроқ, 2021-йил 1-сентябрда шаҳар суди судялари ҳам шикоятчининг коррупцион ҳаракатларига оид фактларни қолдириб, Токтасунов шикоятини қисман қаноатлантириш тўғрисида қарор қабул қилган. Маданият вазирлиги қандай қилиб сайтдаги мақолани блоклайди? Аслида қандай қилиб сайтни блокировка қилиш мумкин?» —дея жаҳли чиқди уни.
Маданият вазирлиги нима дейди?
Маданият вазирлигидан аввалроқ Res Publica сайтида у ҳақида «ёлғон маълумот тарқатилган»ини айтиб Токтосунов мурожаат қилганини маълум қилишди .
Вазирликдан унинг шикояти асосида алоқа тармоқларини назорат қилиш хизматига мурожаат қилинганини, улар мазкур маълумотни ўчириш тўғрисида қарор қабул қилинган хабарни юборганини таъкидлашди .
«Res Publica сайти ҳеч қандай чора кўрмаган, 2019-йилда чоп этилган маълумотларни ўчириб ташламагани учун биз сайт фаолиятини тўхтатиш тўғрисида иккинчи қарор юбордик. Бу ушбу маълумотларни ўчириш тартиби ва ноаниқ (ёлғон) маълумотлардан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунга мувофиқ амалга оширилди», — деди муассасадан.
Вазирликдан уларда бу маълумотларнинг ёлғон ёки йўқми аниқлаш вазифаси йўқлигини маълум қилди.
«Қонунга кўра, шикоятчи ўзи ҳақида ёлғон маълумот тарқатилган деб ҳисобласа, у сайт раҳбариятига мурожаат қилиши мумкин. Агар улар (сайт раҳбарияти) муносабат билдирмаса, шикоятчилар биз билан боғланади. Уларнинг сўрови асосида биз маълумотни ўчириш тўғрисида билдиришнома юборамиз. Агар маълумотлар ўчирилмаса, кейинги қарор — суд қарорисиз сайт фаолиятини икки ойга тўхтатиб туришдир», — дейилади Маданият вазирлигидан.
Шов-шув келтириб чиқарадиган фейклар ҳақида қонун
Президент Садир Жапаров жанжалга сабабчи бўлган «Ноаниқ (ёлғон) ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунни 2021-йил 23-август куни имзолаган.
Қонун лойиҳасида интернет фойдаланувчиларининг анонимлигига барҳам бериш, агар ёлғон ёки ноаниқ маълумотлар эълон қилинган тақдирда суд қарорисиз ҳам сайтни ёпиш кўзда тутилган.
«Ноаниқ (ёлғон) маълумотлардан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун – бу мунозарали «Маълумотларни манипуляция қилиш тўғрисида»ги қонун лойиҳасининг қайта ишланган версиясидир. Ҳужжатни деярли бир йил олдин Сооронбай Жээнбеков қайтариб юборган.
Ҳужжатни олтинчи чақириқ депутатлари Гулшат Асилбаева ва Айнура Осмонова тавсия этган. Бироқ у Асилбаевага тегишли бўлиб қолган. Чунки у қонун лойиҳасини фаол ҳимоя қилган, танқид қилган ижтимоий тармоқ фойдаланувчиларини «фейк ва троллар» деб атаган.
Президент лойиҳани қайта кўриб чиқишга юборганидан сўнг, у узоқ вақт унутилди, бироқ 31 май куни қонун лойиҳасининг келишилган вариантини ишлаб чиқиш учун махсус гуруҳ тузилди. Натижада 28 июль куни парламент депутатлари мазкур қонун лойиҳасини уч ўқишда дарҳол қабул қилди.
Қонун имзоланишидан олдин ҳам ҳуқуқшунослар, ҳуқуқ ҳимоячилари ва фуқаролик жамияти бунга қарши чиққан эди. Қонун лойиҳаси кескин танқид қилиниб, ҳуқуқшунослар у фуқароларнинг сўз эркинлигига бўлган конституциявий ҳуқуқини «қўпол» бузаётганини ва интернетда давлат цензурасини ўрнатаётганини таъкидлашган.
Қайта ишлаб чиқилган қонун лойиҳасини ўрганиб чиққан адвокатлар Жогорку Кенеш депутатлари нафақат ўз регламентларини, балки мамлакат Конституциясини ҳам бузган деган хулосага келишди.
Бундан ташқари, қонун лойиҳасидаги қоидалар «Конституцияга, халқаро шартномаларга зид равишда инсон ҳуқуқларини поймол этиб, мамлакатимиз бюджети кескин тақчиллиги кузатилаётган бир пайтда давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг функциялари моҳиятан бир-бирини такрорлаб қолади».
