17 январда Жогорку Кенешнинг депутати Надира Нарматова ўзининг Фейсбукдаги саҳифасига пост ёзиб, мамлакатнинг қочқин президенти Қурманбек Бакиевга рафиқаси Назгул Толомушеванинг вафоти муносабати билан ҳамдардлик билдирди.
«Ёмон кунларингизнинг охиргиси шу бўлсин» деган депутат, собиқ президентга узоқ умр тилаш билан бирга «кутиб олувчи халқингиз бор» деб қўшимча қилган.
Эслатиб ўтамиз, Нарматова ўзининг Фейсбукдаги постини 11 марта тўғрилаб, охирги ўн биринчи вариантини қолдирган.
Бунинг нимаси нотўғри? Тушунтириб берамиз.
Нима бўлди?
2023-йилнинг 17-январида Қирғизистоннинг иккинчи қочқин президенти Курманбек Бакиевнинг иккинчи хотини Назгул Тўлўмушева вафот этгани маълум бўлган. У Беларуснинг Минск шаҳрида касаллик сабаб вафот этгани хабар қилинган.
46 ёшдаги марҳум Тўлўмушеванинг жасади самолёт билан Қирғизистонга етказилиб, 18-январда ўзи туғилиб ўсган Жалолобод вилоятининг Тўғуз-Тўрў туманида дафн этилгани айтилган. Таъзияга эса Курманбек Бакиевнинг иштирок этиб, этмаслиги номаълумлигича қолган.
Ижтимоий тармоқлар фойдаланувчилари бу хабарни қизғин муҳокама қилишди, марҳумнинг яқинларини қўллаб-қувватлаганлар ҳам бор эди. Парламент аъзоси Надира Нарматова Фейсбукда собиқ президентга «Бу воқеа бошингизга тушган энг охирги ёмон воқеа бўлсин» деган сўзлар билан ҳамдардлик билдирган.
«Худо қолган умрини сизга ва фарзандларингизга берсин. Сизга соғлиқ берсин. Умрингиз узоқ бўлсин [...] Аллоҳ таоло сизга куч-қувват, матонат берсин. Сизни кутаётган одамлар бор. Бу кунлар ўтиб кетади. Ҳақиқат эгилади, лекин синмайди», деб ёзган Нарматова.
Бунинг нимаси ёмон?
Қирғизларда марҳумнинг оила аъзолари ва яқинларига таъзия билдириш одат тусига кирган, ҳатто у билан душманлик муносабатлари бўлса ҳам. Марҳумга нисбатан хафагарчиликни унутиш керак.
Бироқ Қурманбек Бакиев ҳукмронлиги мустақил Қирғизистон тарихидаги энг қора саҳифалардан бирига айланган. У сиёсий қотилликлар, ўғли Максим томонидан босқинчилик, авторитаризм, журналистларни ўлдириш ва қўрқитиш билан эсда қолган.
2010-йилнинг 7 апрелида 87 кишининг ўлими билан якунланган халқ тўқнашувидан сўнг ҳокимиятдан ағдарилган Бакиев Беларусга қочиб кетган. У халқаро қидирувга берилган ва 30 йилга озодликдан маҳрум этилган. Қирғизистон Бош прокуратурасига кўра, Бакиев Беларус фуқаролигини олган, шунинг учун Минск уни экстрадиция қилмаяпти.
Назорат органи Бакиев ва унинг қариндошлари ўта оғир жиноятларда айбланаётгани, агар улар Қирғизистонга қайтса, дарҳол ҳибсга олинишини бир неча бор таъкидлаган.
2023 йилнинг 17 январида Бакиевнинг рафиқаси уйда дафн этилгани ҳақидаги хабардан сўнг Бош прокуратура собиқ президентга нисбатан қонуний кучга кирган ҳукмлар борлигини маълум қилиб, агар қочқин президент келса, суд ҳукмларига кўра, Жазони ижро этиш хизмати уни ҳибсга олиш чораларини кўриши шарт.
Бу ҳолатда, ҳукумат вакили, Жокоргу Кенешнинг «Ата-Журт — Қирғизистон» фракциясининг депутати Надира Нарматова халқ олдида Бакиевни «кутиб олувчи халқингиз бор» деб айтиб, «бу кунлар ҳам ўтади» дейиши расмий ҳукуматнинг позициясига қарши келади.
Қирғизистонликлар «Бакиев режимини» ёмонлаб, расмий ҳукумат экстрадициялаш ишларини қайта тикламоқчи бўлаётган вақтда, расмий шахснинг қочқин президентни қўллаб, «ҳақиқат эгилади, синмайди» дегани, юмшоқ айтганда, кўп саволларни туғдиради.
Бакиевлар реабилитациясининг бошқа белгилари
Ҳозирги президент Садир Жапаров Қурманбек Бакиевнинг маслаҳатчиси ва коррупцияга қарши кураш бўйича комиссар бўлган. Кейинроқ у 2010 йил апрель халқ инқилобида «порахўр ҳукумат» ағдарилганини очиқ айтиб, ўлганларни «ўз ҳаётини келажак авлодлар фаровонлигига бағишлаган қаҳрамонлар» деб атаган.
Бироқ, Жапаровнинг ҳокимиятга келиши билан Бакиевлар оиласининг тикланишининг белгилари пайдо бўлган.
Шундай қилиб, 2020 йилда Ўш вилоятидаги сайловолди ташвиқоти чоғида Жапаров қочқин президентлар Асқар Акаев ва Қурманбек Бакиевни «халқ кечирса» уларни Қирғизистонга қайтаришини маълум қилган эди. 2021 йилда журналист Сирғақ Абдилдаев Бакиевларга қарши бир қатор жиноий ишларни кўриб чиқиш ва бекор қилиш тўғрисидаги ушбу оиланинг адвокати Александр Мошчин томонидан Олий судга тақдим этилган петиция нусхасини эълон қилган. Худди шу шахс президентлик сайловларида Садир Жапаровнинг манфаатларини ҳимоя қилган.
Ўшанда Садир Жапаровнинг ўзи «бундай миш-мишларни провакаторлар тарқатмоқда», деб таъкидлаган. Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раҳбари Қамчибек Ташиев ҳам «Бакиевларни ҳеч ким реабилитация қилмоқчи эмас»лиги ҳақида гапирган.
Яъни, расмий равишда депутат Надира Нарматованинг қочқин президент Бакиевга қилган тилаклари ҳокимият позициясига зид. Бироқ, аслида, улар расмийлар Қирғизистондаги энг жирканч сиёсатчилардан бирини реабилитация қилишга тайёрланаётгани ҳақидаги версиянинг тасдиғи бўлиши мумкин.
Надира Нарматова ким?
«Ата-Журт Қирғизистон» фракциясининг иккинчи муддатга сайланган аъзоси Надира Нарматова турли президентлар даврида ижроия ҳокимиятини қўллаб-қувватлагани билан танилган.
Нарматованинг энг севимли мавзуси - ОАВ фаолияти ва умуман сўз эркинлигини чеклаш. Январь ойида у парламентда ишлаётган журналистларни танқид қилиб, уларга Жогорку Кенеш мажлисларини жонли эфирда ёритишни тақиқлашни таклиф қилган эди.
21-ноябрда Нарматова «Нотижорат ташкилотлар тўғрисида»ги қонунга тузатишларни киргизишни жамоатчилик муҳокамасига чиқарди. Тузатишлар қабул қилинса нотижорий ташкилотларни Россиядагидек «хорижий агент» мақоми, текширувлар, ҳисоботлар ва жиноий жавобгарлиги қўлланилади.
Лойиҳанинг маълумотнома-асосида мамлакатимизда 18,5 минг турли нодавлат нотижорат ташкилотлари мавжудлиги қайд этилган. Нарматова уларнинг аксарияти «давлатнинг сиёсий ҳаётига аралашади» деб ҳисоблайди.
12-октябрда эса депутат Дастан Бекешев Нарматова «Клооп», «Азаттык» ва Kaktus Media нашрларини ёптириб юбориш бўйича депутатлардан имзо тўплаётганини айтган.
