АҚШнинг вакиллар палатасининг Нью-Йоркдаги 3-округининг аъзоси Томас Суосси 25 июнда халқаро «Сапат» билим бериш муассасасининг директори Орхан Инандининг йўқолиши бўйича твиттерда фикр билдирди.
«Қирғиз-турк педагоги Орхан Инандининг йўқолиши жиддий хавотирга сабаб бўлмоқда ва турк ҳукумати томонидан амалга оширилган зўравонлик орқали йўқолишларнинг хавфли мисоли», — деб ёзган у.
Суосси таъкидлашича, Нью-Йоркда «кучли ва хавфли» турк диаспораси яшайди, улар «Нью-Йоркнинг маданий шаклланишига» ўз ҳиссасини қўшган.
«Биз баримиз четда қараб турмасдан одамнинг асосий ҳуқуқларини бузганларга қарши туришимиз керак», — деб таъкидлаган сиёсатчи.
Human Rights Watch ташкилотининг билдируви
Human Rights Watch (HRW) халқаро ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти «Сапат» мактабларининг президенти Орхан Инандига боғлиқ билдирув қилиб, қирғиз ҳукуматини Орхан Инандини ўғирланишини текширишга ундаган.
Ташкилот Инандини Туркияда террористик деб ҳисобланган Фетхуллах Гуленнинг ФEТО* жамоат ташкилоти билан алоқаси бор дейилгани учун ўғирлаб кетишганини инкор қилмайди.
Мазкур ташкилот охирги беш йилда турк ҳукумати Гулен билан алоқаси бор деб гумонланган одамлар дунёнинг кўп давлатларидан «ўзбилармонлик билан ушланиб, куч билан Туркияга ўтказиб берилган ва ҳозир қамоққа олинганини» эсга солди.
«Қирғизистон инсон ҳуқуқларининг халқаро стандартларини сақлашга дилгирлигини билдириб келади, бу жуда муҳим бўлиб турган аниқ шундай ҳолат. Агар ҳукумат Инандини эркига қарши ушлаб турилган жойдан олиб чиқса, унда бу халқаро меъёрлар билан Қирғизистон Конституцияси талаб қилган инсон хавфсизлигини таъминлаш бўйича вазифаларини бажармаган бўлади», — деб якунлади ташкилотнинг Марказий Осиё бўйича эксперти.
Қидирувнинг 25чи куни
Орхан Инанди — Туркияда туғилиб ўсган. У «Сапат» билим бериш муассасасини ва «Ала-Тоо» халқаро университетининг асосчиларидан бири, Қирғизистонда 1995 йилдан бери ишлайди. Орхан Инанди 31 майдан 1 июнга ўтар кечаси номаълум кишилар томонидан ўғирланган.
1 июнда маҳаллий милиция барча ҳудудларга йўлланма юборган. Судгача текширув бошланган. Инандини қидиришга Бишкекнинг Октябрь туман ИИБида тергов гуруҳи тузилган.
Кейинчалик президент Садир Жапаров МХДҚ билан ИИВга Инандини топиш учун қўшимча кучлар жалб қилишни топширган. У ҳуқуқни ҳимоя қилиш органларига яшаш жойини аниқлаш бўйича тегишли қидирув ишлари олиб боришни топширган.
2 июнда ИИВ «Одам ўғирлаш» моддаси билан жиноий иш қўзғалганини билдирган. Муассаса бу иш бўйича судгача текшириш ишлари ички ишлар вазири Улан Ниязбековнинг назоратида эканини таъкидлаган.
8 июнда ички ишлар вазирининг ўринбосари Нурбек Абдиев Орхан Инанди Интерпол орқали қидирилаётганини билдирган.
Инанди 25 кундан бери қидирилмоқда. Ўғирланган ўқитувчининг тарафдорлари ва «Себат»нинг битирувчилари тез-тез митинг ўтказишмоқда. Бугун 25 июнда ҳукумат уйи олдида митингга 300га яқин одам чиқди. Улар ҳукуматдан Инандини изланиши бўйича маълумот беришни талаб қилишди.
ИИВнинг матбуот хизмати 25 июнда Инадини қидирув ишлари давом этаётганини айтди.
«Терговга таъсир қиладиган маълумот бўлиши билан зудлик билан жамоатчиликка маълум қиламиз», — деб таъкидлади муассаса.
Фетхуллах Гулен ва «Себат»/«Сапат»
«Себат» халқаро таълим муассасаси Қирғизистондаги фаолиятини 1992 йилдан бошлаган. Бугунги кунда ташкилотга ўлка бўйича 16 лицей, халқаро «Ала-Тоо» университети, халқаро «Силк Роад» мактаби ва 4 тўлиқ бўлмаган умум таълим мактаби киради.
Таълим муассасаси турк диний ташвиқотчиси Фетхуллах Гуленга тегишли экани айтилади. «Себат»нинг директори Нурлан Кудайбердиев улар Гулен билан «норасмий» муносабатда бўлганини ва диний арбобнинг ҳисобидан молияланмаслигини айтган.
Дунё бўйича умумий 150ка яқин мамлакатда Гуленга тегишли дейилган 1 400 мактаб борлиги маълум қилинди.
Туркия ҳукумати Гуленни 2016 йили Анқарада ҳарбий тўнтарилиш қилишга ҳаракат қилган деб айблаб келади. Турк ҳукумати тўнтарилишни босиб, натижада 249 киши ҳалок бўлган, 2 мингдан ортиғи яралангани хабар қилинган.
Кейинчалик Эрдоған бу тўнтаришда Фетхуллах Гуленнинг тарафдорларини айблаб, минглаган одамлар қўлга олинган. Бироқ Гулен бу айбловларни инкор қилган.
Турк ҳукумати бу воқеалардан кейин дунё бўйича Гуленга тегишли дейилган мактабларни ёпишни ва ФEТО ташкилоти аъзоларини ўтказиб беришни сўрай бошлаган. Бироқ собиқ президент Алмазбек Атамбаев унинг ўрнига «Себат» муассасасини «Сапат»га алмаштириб, асосчиларининг қаторига Фан ва таълим вазирлигини қўштирган.
