«Бир Дунё» ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти 15 февралда парламент спикери Талант Мамитовга мурожаат йўллади.
Мурожаатда ҳуқуқ ҳимоячилари Конституциявий кенгашнинг айрим аъзолари Бош қонуннинг янги лойиҳасининг устида ишлаётганда кенгашнинг процедураларини бузишганини маълум қилишди.
Ҳуқуқ ҳимоячилари кенгашнинг аъзолари билан ўлканинг барча ҳудудларида жамоатчилик муҳокамалари учун янги лойиҳа бўйича парламентнинг экспертизасини 6 турини эълон қилишни талаб қилишмоқда.
«Биз кенгашнинг ичида ишлаяпмиз, қарор қабул қилиш жараёнида парламентнинг ўтмиши шов-шувли депутатлари, нодавлат ташкилотларига қарши қонун лойиҳасининг муаллифи Райимкулов ва бошқалар унинг ичида патриархал жамиятнинг стигмалари билан азобланган радикал гуруҳлар каби устуворлик қилишни давом эттиришаётганига кўзимиз етди», — деб таъкидлаган билдирувда.
Ҳуқуқ ҳимоячилари билдиришича, Конституциявий кенгаш ичида процедуралар қандай бузилаётганига гувоҳ бўлишган — кенгашнинг айрим аъзолари ва «радикал гуруҳларнинг вакиллари» лойиҳага «шов-шувли ва демократияга қарши» моддаларни ёзишган, масалан Қурултой устуворлигини ўрнатиш бўйича.
Ташкилотдагилар бугун конституциявий реформа «аввал бўлмагандай стратегик аҳамиятли» бўлиб ҳисобланишини билдиришади. Унинг аъзолари «80 депутат ички сиёсий вазиятни кескинлаштириб ва можаролар юзага келишига олиб келиши мумкин бўлган қонун лойиҳалари устида ишлаш учун» Конституциявий кенгашнинг таркибига ўзлари билиб қўшилишган.
Мурожаатда ҳуқуқ ҳимоячилари Мамитовни Конституциянинг янги лойиҳасини қабул қилишда шошилмасликка ва «муваффақиятли ривожланаётган давлатларнинг тажрибасидаги янги конституцияларни қабул қилиш принципларини ҳисобга олишга» чақирди.
«Бу парламент депутатлари учун одам эркинлигига, ҳуқуқларига ва қадриятларига, ҳақиқий парламент процедураларига қайтиб учун охирги имконият, шунингдек президент Садир Жапаров таъкидлагандай, «халқ вакиллари қатори Қирғизистондаги қонуннинг диктатурасини ўрнатиш учун жавобгарликни олиши керак»”, — деб таъкидланган билдирувда.
Бу вақтгача «Медиа Полиси Институти»нинг юристи Нурбек Сидиков Конституциявий кенгаш ўлка фуқароларини Конституциянинг янги лойиҳасини муҳокама қилиб, унга бирор бир ўзгартириш киритиш учун таклиф бериш ҳуқуқларидан маҳрум қилмоқда деб билдирган. Унинг айтишича, кенгаш Конституциянинг янги лойиҳасини Жогорку Кенешга юборишдан олдин жамоатчиликка юбориши керак эди.
Сидиков билдиришича, қонун бўйича референдумни тайинлаш ҳақидаги қонун лойиҳасини муҳокама қилиш вақтида депутатлар ҳам янги Конституциянинг матнини ўзгартира олишмайди.
«Депутатлар янги референдум ўтадиган кунни тайинлаш ҳуқуқига эга бўлади. Демак, фуқароларни адаштиришмоқда. Биз кенгаш таклиф қилган вариантга овоз беришимиз керак бўлади», — деб таъкидлайди у.
Конституциявий ҳуқуқ бўйича эксперт Сания Токтогазиева кенгаш легитимсиз эканини билдирган, чунки уни президент вазифасини бажарувчи Талант Мамитов тузган, хизматда вақтинча ишлаган амалдор қатори унинг бунга ҳуқуқи йўқ эди. Шунингдек, амалдаги Конституция бўйича, президент конституциявий реформаларнинг ташаббусчиси бўлолмайди — бунга фақат парламентнинг ҳуқуқи бор.
Конституциявий кенгаш ва «Ханституция»
Конституцияга ўзгартириш киритиш ва бошқарув формасини танлаш бўйича референдумни Садир Жапаров таклиф қилган. Конституциянинг янги лойиҳаси «Ханституция» деган ном олган: эълон қилингандан кейин ҳужжат юристлар билан жамоатчиликнинг кескин танқидига учраган.
Президент вазифасини бажарувчи Талант Мамитов 20 ноябрда Конституциявий кенгаш тузиш фармонини имзолаган. Органга 89 одам кирган. Уларнинг кўпчилиги Садир Жапаровнинг ҳамфикрлари ва тарафдорлари, юристлар, Конституциянинг янги версиясини муаллифи деб фамилиялари кўрсатилган депутатлар, Манасшунос, қирғизларнинг маънавий дунёси ва анъанавий таълим бўйича мутахассислар, жамоат арбоблари.
Кенгаш таркибига бирорта ҳам очиқ оппонент кирмаган.
Парламентда кўрсатилган Конституциянинг янги лойиҳаси биринчи ҳужжатдан жиддий фарқ қилмайди. Унда ҳам президентнинг ваколатлари анча кенгайтирилган, шунингдек у ҳеч кимга ҳисоб бермайди. Ҳозирда лойиҳа жамоатчилик муҳокамасида. Юристлар янги лойиҳани ҳам танқид қилиб, унда хатар кўп деб билдиришган.
