Халқаро Freedom House ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти «ўтиш даври»даги 29 давлатда демократиянинг даражасини 7 баллик шкала бўйича баҳолаган. Қирғизистон унда 6,07 балл олган ва сўнгги етти йилдаги энг ночор кўрсаткичга эга бўлган.
Freedom House 2017-йилга учун 29 давлатда демократиянинг даражаси ҳақида текширув чиқарди. У ерга собиқ СССРнинг таркибига кирган ёки унинг таъсири остида бўлган Марказий Европанинг ва Марказий Осиёнинг «ўтиш давридаги» ўлкалари кирган. Ўлкалар 1-7 баллгача шкала бўйича баҳоланиб, унда 1 балл демократиянинг энг юқори даражасини, шунингдек 7 балл энг қуйи даражасини билдиради.
Ҳуқуқ ҳимоячилари ўз текширувида баҳо бериш учун етти меъёрни қўлланишган — сайлов жараёни, фуқаролик жамият, мустақил ОАВ, миллий демократия бошқаруви, маҳаллий демократия бошқаруви, юстиция тизимининг мустақиллиги ва коррупция муаммоси.
Қирғизистонда демократиянинг даражасини 6,07 балл деб баҳолашган. Сўнгги йилларда бу кўрсатгич юқори бўлган. Масалан: 2016-йили ҳуқуқ ҳимоячилари Қирғизистонга 6 балл, шунингдек 2015-йили 5,89 балл беришган.
«2017-йил Қирғизистонда демократиянинг келажаги учун бир тўсиқ бўлмаган. Давлат ҳукумат тинч йўл билан ўтказилиб, шунингдек собиқ премьер-министр Сооронбай Жээнбеков Қирғизистоннинг бешинчи президенти бўлиб сайланганига гувоҳ бўлди», — деб айтилади Freedom Houseтун ҳисоботида.
Бироқ шунга қарамасдан, Қирғизистоннинг кўрсатгичлари мустақил ОАВ ва сайлов жараёни бўйича меъёрлар бўйича пасайиб кетган.
«Сайлов жараёнини баҳолаш кетаётган президентнинг тайинлаган номзодининг фойдаси учун маъмурий ресурс кетма-кет қўлланилганлиги туфайли пасайиб кетган. Бундан ташқари, ҳукумат сайловгача президентнинг сиёсий рақибларига тазъйиқ қилиб, эркинлигидан ажратган. Сайловдан сўнг мағлуб бўлган номзодга қарши жиноий иш очилган», — деб айтилади ҳисоботда.
Ташкилотнинг ҳуқуқ ҳимоячилари «мустақил ОАВ» меъёрлар бўйича баҳони «муҳолифатчи телеканалнинг ёпилиши» билан «президентни танқид қилган» журналистларга қарши суд жараёни туфайли озайтиришган.
Freedom Houseнинг фикри бўйича, 29 ўлканинг ичидан демократиянинг энг юқори кўрсатгичларни Эстонияда (1,82), Латвияда (0,07) ва Словенияда (0,7), шунингдек энг паст Азербайжанда (6,93), Ўзбекистонда (6,89) ва Туркманистонда (6,89). Шунингдек Қозоғистон 6,71, Орусия бўлса 6,61 балл олган.
Қирғизистондаги сайлов ва ОАВга босим
Қирғизистонда президент сайлови 2017-йилнинг 15-октябрида ўтган, унда Социал-демократия партиясининг номзоди Сооронбай Жээнбеков ғолиб бўлган.
Президент сайловидан сўнг Бош прокуратура Жээнбековнинг асосий рақобатчиси Омурбек Бабановга қарши жиноий иш қўзғаган. Унга Ўшда сайловчиларнинг олдида сўзлаган нутқи учун учун «миллатлараро низони қўзғатиш» бўйича айб қўйилган.
Беш ойдан сўнг устидан яна бир жиноий иш қўзғалган. Аниқроқ айтганда, Бабанов «ҳукуматни куч билан босиб олишга ва оммавий башаламандыктарды уюштиришда» гумонланмоқда.
Айрим ҳуқуқ ҳимоячилари ва халқаро кузатувчилар билдиришича, сайлов вақтида ҳукумат админ ресурс қўлланиб, овозларни сотиб олиб, сайловчиларга босим кўрсатган.
Президент сайлови ўша вақтда давлат раҳбари бўлган Алмазбек Атамбаевнинг ОАВларга қарши суд текширувларининг шартида ўтди. Бош прокуратура Атамбаевнинг ор-номус ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш учун «Азаттык» ва «Заноза» нашрига қарши миллионли даъво аризасини берган.
Бироқ Бош прокуратура Атамбаев «Азаттык» радиосининг директори Томас Кент билан учрашувидан сўнг «Азаттык»ка қарши икки даъво аризасини чақариб олган. «Азаттык» радиоси— бу «Озод Европа/Озодлик Радиосининг» Қирғизистондаги бўлими.
Бироқ «Заноза» суднинг барча инстанцияларида мағлубиятга учраган. Нашр ва унинг асосчилари Атамбаевга 27 млн сом тўлаб бериши керак.
