Қозоғистон президенти Нурсултан Назарбаев мулоқотни осонлаштириб, жамиятни замонга мослаш учун йил охиригача қозоқ тилини лотин алифбоси учун стандартини ишлаб чиқшни топширди. 2018-йилдан бошлаб ўқитиш ва дарсликларни таржима қилиш учун мутахассисларни тайёрлаш бошланади.
Қозоғистоннинг «Егемен Казакстан» газетасида Қозоғистон президенти Нурсултон Назарбаев қозоқ тилини лотин алфавитига ўтказиш зарурати тўғрисидаги мақоласини эълон қилди. Ҳозир ўлкада айрим лотин рамзлари киритилган кириллица фойдаланилмоқда.
Президент 2018-йилдан тортиб янги алфавитда ўқитиш бўйича мутахассисларни тайёрлашга киришади. Шунингдек, қозоқ тилидаги ўрта мактаблар учун лотин ёзуви билан ўқув дарсликларини тайёрлаш бошланади.
Унинг айтишича, янги алфавит жамиятни замон талабига мослаштиришга имкон беради, ташқи дунё билан алоқани енгиллаштиради ва болаларга ингилиз тилини ўргатишга ёрдам беради.
2025-йили ҳужжатларни лотин ёзувига ўтказиш ва мавсумли нашриётлар билан ўқув китобларини лотин ёзувида чоп этиш режалаштирилмоқда.
Назарбоев қозоқ тилини лотин ёзувига ўтказиш тўғрисида 2012-йили «“Қозоғистон — 2050” стратегияси» номли баёнотида айтган. У мазкур масалани 2006-йили Қозоғистон халқлари ассамблеясида кўтарган эди.
Қозоғистон лотин ҳарфлари 1929-йилдан бошлаб 1940-йилгача фойдаланилиб, кейин кириллицага ўтган.
Ўзбекистондаги лотин ёзуви
Кирилл ёзувидан лотин ёзувига ўтиш бўйича шундай ислоҳат Ўзбекистонда ҳам Совет иттифоқи қулагандан сўнг 1993-йили бўлиб ўтган.
Сентябрда ўлка парламенти «Лотин графикасига асосланган ўзбек алфавитини киритиш тўғрисидаги» қонунни қабул қилиб, унда ислоҳат графиги бирга ёзилади. Қонун аҳолини лотин ёзувига ўқитишни ва 2000-йилгача тўлиқ лотин ёзувига ўтишни қараштирган.
Турли сабаблар билан ушланиб лотин ёзувига ўтишнинг сўнги муддати 2005-йилга, кейин 2010-йилга қолдирилган.
Лотин ёзуви ҳозирча мактаб дастурларигагина киритилган.
Ўзбек мактабларида лотин ёзувини киритиш эбегейсиз зор өлчөмдөгү илмий ва бадиий адабиётни оқсатиб, натижада билим ва таълим бериш даражаси пастлаб кетган.
Маҳаллий ОАВлари лотин ёзувида материал нашр қилишга ҳаракат қилишган, бироқ барча ўқувчиларини йўқотиб қўйишини эрта тушунишди.
Давлат органларининг сайтлари маълумотни кирилл ва лотин ёзуви билан такрорлашади. Амалда деярли тўлиқ кирилл ёзувида қолди.
МДҲ ўлкаларидаги лотин ёзуви
Совет Иттифоқида 1920-йилларнинг охирида араб ёзувидан фойдаланган ўлкалар турк тилларнин фонетикаси билан араб ёзуви унча яхши қовушмаганлиги сабабли «Яналиф» (татарча «янги алфавит») номли лотин ёзувига ўтишган.
Уруш бошланишидан олдин ислоҳот асосида 1940-йили алфавит кириллицага алмаштирилган.
Мустақил бўлгандан кейин Молдавия, Озарбайжон, Туркманистон ва Ўзбекистон қайта лотин ёзувига ўтган.
Грузия билан Армениянинг олдин ўз графикаси бўлган, ундан улар ҳозир ҳам фойдаланишади.
Россия таркибидан Татарстон Республикасигина лотин ёзувига ўтганини эълон қилиб, 2012-йилдан бери унинг фуқаролари шундан фойдаланишади.
Қонун бўйича кирилл ёзуви расмий алфавит бўйича туради, бироқ фуқаролар давлат органларига мурожаат қилганда лотин ва араб ёзувидан фойдаланишга рухсат берилди.
Ҳозир кирилл ёзувига асосланган алфавитдан фойдаланишни Қирғизистон, Қозоғистон ва Тожикистон давом эттирмоқда.
Муаллиф: Бегимай Исаева
